مقدمه
حوزه علمیه که بنیاد آن بر پایه «آیه نفر» پایهگذاری شد، پایگاهی است که در آن افراد از سطوح مختلف اجتماعی وارد شده و پس از گذار تحصیل در مقاطع مختلف مقدماتی، سطوح عالی، دروس خارج میتوانند به درجه اجتهاد و توان فهم دین برسند و در سایه سیر و سلوک و اقتدا به سیره عملی پیشوایان دینی، اندیشه و منش خود را پاک و پیراسته ساخته و به سرمنزل کمال انسانی برسند.
حوزه محیطی است که افزون بر فرشتگان، همه اجزای هستی و حتی ماهیان دریا برای طالبِ آن دعا میکنند و وقتی چنین شخصی به مقام علمی میرسد، هزار هزار برابر بر عابد برتری مییابد و نگاه به چهره و درب خانه او عبادت محسوب میگردد و وقتی یکی از آنان چشم از جهان فرومیبندد فرشتگان، زمین و آسمان برای این مصیبت اشک جاری میکنند و مرگ هر یک از آنان رخنهای در جامعه پدید میآید که با هیچ چیز قابل تدارک نیست.
حوزه بستری است که عالمانی را تحویل جامعه میدهد که از آنان با عنوان میراث‌بران پیامبران، برج و بارو و مرزبانان سرزمین دین، سرپرست ایتام دینی و شبان جمعیت سرگردان انسانی یاد میشود؛ عالمانی که در تاریخ درخشان خود هماره از باورهای دینی و ارزشهای اخلاقی دفاع کردند و گاه در این راه جان خود را فدا ساختند.
حوزه عرصهای است برای تربیت عالمانی که میتوانند آموزههای دین در زمینههای مختلف اعتقادی، اخلاقی، فقهی، سیاسی و اجتماعی را از کتاب و سنت استخراج کنند و از جامعیت، جاودانگی اسلام و توان پاسخگویی آن به نیازها و مقتضیات عصر دفاع کنند.
حوزه معهدی است که توانسته است در طول تاریخ خود عالمان ربانی، پیراسته و عارفان دلسوخته به جهانیان عرضه کند که تعالیم اخلاقی را در اندیشه و مَنش خود تجسد بخشیده و با گفتار و رفتار خود راه سلوک معنوی و شیوه نیل به کمال انسانی را به تصویر بکشند.
این حوزه است که میتواند با تربیت عالمان دین و با بهره جستن از بستر تبلیغ، تعالیم و آموزههای بلند و نورانی اسلام را به گوش جهانیان برساند و زمینه هدایت و رشد اخلاقی و معنوی آنان را فراهم آورد.
حوزه با پروراندن دینشناسان و فقیهان، زمینه حضور تاثیرگذار آنان در اجتماع و برعهده گرفتن مسئولیتهای بزرگ؛ همچون زعامت جامعه، داوری در میان مردم، ترسیم نظام تشریع در زندگی از رهگذر افتاء، انجام خدمات ماندگار اجتماعی و مقابله با سلطه و سیطره بیگانکان را فراهم میآورد.
حوزه برای عالمان دین میدانی فراهم میآورد تا با عرضه آثار علمیِ ماندگار نام خود را در تاریخ به یادگار گذارند و فیض و رحمت الهی را تا ظهور قیامت برای خود استمرار بخشند؛ چنان که حوزه زمینه بهره‌مندی بیش از پیش از فیض حضور ولی عصر× را فراهم میآورد و افتخار بزرگ خدمتگزاری به آن حضرت را به فرد ارزانی میکند.
همان‌گونه که در مقدمه جلد نخست کتاب «راهنمای تحصیل در حوزه» آوردیم، از جمله پرسشهای پیش روی طلاب و همه کسانی که در آغاز راه ورود به حوزه هستند، آن است که در طول دوران تحصیل در حوزه چه کتابهایی را باید بخوانند و چه مراحل و مقاطعی را باید طیّ کنند و چه اولویتهایی را باید در این بین مورد توجه قرار دهند و برای آن که مراحل تحصیل را با موفقیت پشت سر گذارند و به جایگاه رفیع علمی و عملی دست یابند، چه روشهایی را باید مطمح نظر قرار دهند؟
اهمیت این پرسش از آن جهت است که گاه شماری از طلاب با نیت و انگیزهای الهی و با شور و شیدایی غیر قابل وصف وارد حوزه میشوند، اما بهخاطر آگاهی نداشتن از رمز و راز موفقیت در حوزه و چگونگی طیّ مراحل علمی، با گذشت یک دهه یا بیشتر دچار سرخوردگی و تحیر میشوند و ناخودآگاه از خود میپرسند که برای چه مقصودی وارد حوزه شدهاند و چه نقشی برای آنان تعریف شده و چرا نشانههایی از توفیق و فیروزی در روند فعالیت آنان دیده نمیشود؟
یکی از دلایل این امر عدم آشنایی طلاب با روش تحصیل در حوزه است؛ به عنوان نمونه عدم توجه به ضرورت تخصصی بودن تحصیل در حوزه است. غفلت از این نکته باعث میشود که یک طلبه بدون توجه به استعدادها و علایق خود بر اساس روش حاکم و رایج بیشترین وقت خود را صرف فقه و اصول نماید و آن را نیز بدون تعمق و ژرف‌اندیشی دنبال نماید.
حال اگر علایق و تواناییهای شخصی چنین فردی مباحث وحیانی یا عقلانی باشد، از پیگیری مباحث فقه و اصول لذتی نخواهد برد و بهرغم صرف سالیانی از عمر، به مرتبه علمی مورد انتظار حوزه و جامعه دست نخواهد یافت. مواجه شدن با سرخوردگی و تحیّر برای چنین فردی طبیعی خواهد بود.
در پاسخ به این پرسش، این جلد از کتاب «راهنمای تحصیل در حوزه» به «روششناسی تحصیل در حوزه» اختصاص یافته است.
مباحث این کتاب در هفت فصل به شرح ذیل میباشد:
فصل اول: آشنایی با دروس حوزه
فصل دوم: جایگاه علوم حوزوی در فرآیند اجتهاد
فصل سوم: روش فراگیری دروس حوزه
فصل چهارم: آشنایی با روش تدریس
فصل پنجم: روش تحقیق و پژوهش
فصل ششم: تلاش مستمر و فرصت‌شناسی
فصل هفتم: تمشیت امور زندگی
نگارنده عمیقاً معتقد است که مباحثی از این دست که راه و رسم طلبگی را میشناساند، باید در قالب متون درسی و آموزشی در حوزهها تدریس شود. تنظیم این کتاب میتواند زمینه لازم برای این هدف را فراهم آورد.
در پایان از خداوند منّان و مهربان که به این ناچیز توفیق تدوین این کتاب را ارزانی داشت، سپاسگزارم و امیدوارم به آگاهی بیش از پیش طلاب و فاضلان حوزه با انگیزهها و روشهای تحصیل و نقش حوزه در تعلیم، تربیت و سنگربانی از مرزهای اعتقادی و اخلاقی دینداران و عشق و شیدایی بیشتر آنان به این راه بیافزاید.
والله ولی التوفیق و علیه التکلان
علی نصیری
قم، موسسه معارف وحی و خرد
20/10/1393