خداوند در آيات ذيل تشريع روزه را مورد تاکيد قرار داده است:
يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا کتِبَ عَلَيکمْ الصِّيامُ کمَا کتِبَ عَلَي الَّذِينَ مِنْ قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ؛ أَيامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ کانَ مِنْکمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَي سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيامٍ أُخَرَ وَعَلَي الَّذِينَ يطِيقُونَهُ فِدْيةٌ طَعَامُ مِسْکينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيرًا فَهُوَ خَيرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيرٌ لَکمْ إِنْ کنتُمْ تَعْلَمُونَ.
جملات و فقرات اين دو آيه بر اساس قاعده «دفع دخل مقدر» و به عبارت ديگر بر اساس قاعده «پاسخ به پرسشهاي پنهان» کنار هم چيده شدهاند.
بر اين اساس چيدمان معنايي اين دو آيه بر اساس مراحل ذيل قابل تبيين است:
1. پس از آن که با آمدن جمله «يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا کتِبَ عَلَيکمْ الصِّيامُ» تشريع و وجوب روزه بر مؤمنان مورد تاکيد قرار گرفته، اين پرسش به ذهن تداعي ميکند که چرا اين حکم فقط در باره امت اسلامي تشريع شده است؟ خداوند در پاسخ به اين پرسش مقدر فرمود: «کمَا کتِبَ عَلَي الَّذِينَ مِنْ قَبْلِکمْ»؛ يعني تشريع روزه تنها بر مسلمانان محدود نميشود، بلکه بر امتهاي گذشته نيز واجب بوده است.
2. بهرغم تاکيد بر تشريع روزه بر همه امتها، هم چنان اين پرسش به ذهن ميرسد که خداوند از تشريع آن چه سودي ميبرد و چه هدفي از آن را دنبال ميکند؟ فقره «لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ» در حقيقت بيانگر پاسخ به اين پرسش مقدر است؛ يعني خداوند در پاسخ فرمود: بدانيد خداوند از تشريع روزه به دنبال سودي براي خود نيست که نيازي به آن ندارد، بلکه ميخواهد که شما از رهگذر روزه باتقوا شويد.
3. با روشن شدن اصل تشريع روزه، فراگير بودن و برخورداري آن از مصلحت، اينک اين پرسش تداعي ميکند که قرار است مردم چند روز روزه بگيرند؟ فقره «أَيامًا مَعْدُودَاتٍ» در پاسخ به اين پرسش آمده است؛ يعني بدانيد که تنها يک ماه در سال روزه بر مردم واجب شده است.
4. ممکن است اين پرسش پيش آيد که تکليف کساني که به دلايل مختلف قادر به روزه گرفتن در ماه رمضان نيستند؛ نظير بيماران و مسافران چيست؟ فقره «فَمَنْ کانَ مِنْکمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَي سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيامٍ أُخَرَ» بيانگر پاسخ به اين پرسش است؛ يعني آنان ميتوانند در ماههاي ديگر که بيمار يا مسافر نيستند، روزه فوت شده را تدارک کنند.
5. اگر پرسش شود که در ميان مکلفان کساني هستند که نه تنها در ماه مبارک رمضان، بلکه در همه ماهها قادر به روزه گرفتن نيستند؛ نظير سالمندان تکليف آنان چيست؟ خداوند با آوردن فقره «وَعَلَي الَّذِينَ يطِيقُونَهُ فِدْيةٌ طَعَامُ مِسْکينٍ» پاسخ داد که روزه بر آنان واجب نيست و آنان بايد به مستمندان فديه طعام دهند که هر چه بيشتر باشد، بهتر است: «فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيرًا فَهُوَ خَيرٌ لَهُ».
6. فقره «وَأَنْ تَصُومُوا خَيرٌ لَکمْ إِنْ کنتُمْ تَعْلَمُونَ» بيانگر آن است که اي مردم! با پاسخهاي خداوند عذري براي شما باقي نمانده است و روزه را با جان و دل پذيرا باشيد و بدانيد که روزه گرفتن براي شما بهتر و به مصلحت نزديکتر است.
چنان که پيداست تمام فقرات دو آيه مورد بحث با نظم و ساختار معنا دار کنار يکديگر چيده شده و هر يک پاسخ به به پرسشي خاص را بر عهده دارند.