اساسیترین مشکلی که امر تبلیغ با آن روبروست مقطعی بودن آن است. به عبارت روشنتر، مساجد بیشتر شهرها البته شهرهای کوچک و روستاها تنها در ایام ماه مبارک رمضان، ماه محرم، شاهد صوت قرآن، آوای مبلغان، تبیین معارف دین است . تبلیغ در این ایام نیز در بسیاری از مواقع به طور کامل انجام نمیشود. چه، به خاطر بسته بودن مساجد و کمرنگی تبلیغات مذهبی در طول سال، مردم آگاهی لازم قبل از حلول ماههای تبلیغ نداشته و در نتیجه در بسیاری از موارد، پس از گذشت چندین روز، آن هم فقط در شبها و روزهای ویژه نظیر شبهای تاسوعا، عاشورا در محرم و نیز لیالی قدر در ماه مبارک، مقدمات لازم جهت حضور مبلغ فراهم میشود. و بسیار است روستاها که به همین دلیل و گاه به ادعای عدم امکان حمایت مالی، انگیزه خود را جهت راهاندازی مسجد و حسینیه از دست دادهاند. از طرفی تبلیغ مبلغان در این ایام کوتاه بیشتر با گفتار است تا با عمل، زیرا برای مبلغان و نیز مردم مجال کافی پیش نمیآید بر تبلیغ عملی تکیه نمایند .
این در حالی است که حضور عالم دین به تناسب نیاز مردم هر دیار با مردم و و در کنار مردم در همه سال از خواستهای مؤکّد شرع مقدس است؛ چنان که پیام آیه نفر این نکته میباشد . مردم شهر و روستا، برای هدایت دینی، پاسخ به سؤالات شرعی، دفع شبهات عقیدتی، اقامه جماعت، همیاری برای تغسیل، تکفین و تدفین میت و رفع مخاصمات لحظه به لحظه به مبلغان دینی نیازمندند . سطح مسائل اخلاقی و پایبندی به ارزشهای والای اسلامی در اثر همین غفلتها رو به ضعف و فتور میرود، با آن که دانستن اصول اعتقادات نیز به علم و آگاهی و یقین برخاسته از آگاهی دارد و نیز دانستن بسیاری از مسائل مربوط به عبادات و معاملات لازم است، میزان آگاهی مردم روستا و برخی از شهرهایِ دور از مرکز استان بسیار نامطلوب است. تهاجم فرهنگی که به شکلهای مختلف برای نابودی اسلام و انقلاب مدتها است از طرف قدرتهای جهانی دنیا با شدت دنبال میشود، امروز شهرها را درنوردیده و به سطح روستاها و جوانان روستا رسیده است. واکسینه معنوی کردن جوانان و حفظ آنها در مقابل سیلهای بنیانکن دین و اخلاق، بر عهده حوزهها و طلاب و فضلاء حوزه نهاده شده است . آیا مسافرت یک ماه و ده روز، در طی سال تازه آن هم در صورتی که به طور کامل انجام بپذیرد ، به یک شهر و روستا این اهداف را تأمین میکند و مردم را در هدایت دینی مستغنی میسازد؟
تبلیغ دین با تاکید بر همراهی رحمت با خشم الاهی
خداوند معرفی شده از سوی قرآن و سنت خدایی است که در کنار رحمت بیکران به تمام هستی و از جمله انسانها، بویژه مومنان و بندگان صالح، نسبت به انسانهای کافر، و فاسق سعنی کسانی که در عقیده و عمل یا یکی از آنها و بویژه در عقیده از مسیر مورد نظر الهی فاصله گرفته و به دین باطل یا منش فاسد روی آورده باشند، اهل انتقام، خشم و عقوبت است. هشدار قرآن به صراحت ناظر به این امر است. آنجا که آورده است: «نبّی عبادی انی الغفور الرحیم و ان عذابی هو العذاب الالیم»
چنان که در سوره مبارکه فاتحه که از آن به «ام الکتاب» و عصاره قرآن یاد میشود. در کنار یاد کرد رحمانیت و رحمیت خداوند بر خشم الهی نسبت به گمراهان از راه راست تاکید شده است. به بدین جهت قرآن مردم را از خداوند یا مکر او حذر داشته است . «و یحّذرکم الله نفسه» «فامنوا مکر الله و لا یأمن مکر الله القوم الخاسرون» چنانکه پیام اصلی ضربآهنگ پیوسته قرآن در جمله «اتقوا الله» همین امر است. از ایخن رو هماره بر دعا، مناجات، حاجت طلبی بر اساس دو اصل خوف و رجا تاکید شده است.» «و ادعوه خوفاً و طمعاً» .
اساساً پیشبینی بهشت برای مومنان صالح و جهنم برای کافران و فاسقان بر اساس همین نگرش قابل توجیه است . این امر در سنت نیز مورد تاکید قرار گرفته است. به عنوان نمونه در بخشی از دعای افتتاح که در شبهای ماه مبارک رمضان خواندن آن توجیه شده ، چنین آمده است : «اشهد انک ارحم الراحمین فی موضع العفو و الرحمة و أشد المعاقبین فی موضع النکال و النقمة»
بر این اساس مبلغ شایسته کسی دانسته شده که مردم را در میان خوف و رجاه نگاه دارد. نه آنان را از مکر الهی ایمنی بخشد و نه آنان را از رحمت خداوند مایوس سازد. «الفقیه کل الفقیه من لم تفیط الناس من رحمة الله، و لم یؤیسهم من روح الله، و لم یؤمنهم من مکر الله» . البته باید اذعان کرد که در قرآن و سنت هماره بر سبقت رحمت بر غضب الهی تاکید شده است.
در برابر، این دست از آموزههای مسلّم قرآن و سنت برخی از جوانان معتقداند که خداوند سراسر موجودی است مهربان و رئوف نسبت به بندگان، که جز به محبت، خیررسانی به آنان نمیاندیشد. برای خداوند برخوردار از صفات کمال زیننده نیست که اهل مکر، خشم و انتقام از بندگان باشد که خود آنان را آفریده و از لغزشپذیری و شکنندگی مستمر آنان بهتر از هر کسی آگاه است .
یعنی آنان معتقداند خداوند به مراتب مهربانتر از آن است که از سوی عالمان دین ارائه شده است و اگر از آنان سؤال شود که با این همه آیات و روایات ناظر به خشم و غضب و انتقام الهی و عذابهای سخت جهنم چه میکنید، میگویند حکمت تمام این هشدارها و برحذر داشتنها، صرفاً ترساندن مردم و کمک به رشد و تعالی آنهاست . یکی از وظایف مبلغان دینی پاسخ این شبهه و تاکید بر آموزه های دینی است که برغم پیشی گرفتن رحمت الاهی بر غضب ، چنان نیست که خداوند هیچ خشم و غضبی در برابر رفتار کافران و فاسقان نداشته باشد .
از سوی دیگر نوع تبلیغ و دعوت به دین و اخلاق نیز مهم و معنادار است. چه، به عنوان مثال به جای آنکه منطبق با آموزههای دینی، بیشتر بر حفظ اموال بیتالمال تاکید شود، گاه صرفاً به مسایل اخلاقی خاص نظیر رعایت پوشش و حجاب دختران یا لزوم رعایت حریم زن و مرد که البته در جای خود اهمیت بسیار دارند ، تاکید میشود .
علامه سید محمد حسین فضل الله در این باره میگوید : «گاهی علماء دین در برابر انحرافات اجتماعی و اخلاقی قرار میگیرند و در برابر قمار و شراب و بیحجابی و بدحجابی و عکسهای جرائد و مجلات به مبارزه برمیخیزند و در سخنرانیها و موعظههای خود جوانانی را که موهای بلند دارند و لباس تنگ میپوشند و اصل آن هم درست است. اگرچه ما به لحاظ روش تبلیغی، در آن حرف داریم. اما آیا اخلاق اسلامی، همین اخلاق جنسی است و آیا انحراف اخلاقی در شراب و قمار خلاصه میشود؟ پس قضیه رشوه و تزویر در معامله و رأی و سخن چه میشود؟ آیا تکلیف دزدی اموال شخصی مردم را اموال دولتی و عمومی چه میشود؟ آیا مسأله ظلم اجتماعی و ظلم خانوادگی زن و شوهر بر یکدیگر چطور؟ فساد در روابط اجتماعی عمومی و خصوصی چگونه است؟ تکالیف جرائم اجتماعی از قبیل آدمکشی و ضرب جرح و تعدی به مردم چیست؟ آیا فتنه و دروغ و غیبت و پیمانشکنی و حکم به ناحق انحراف اخلاقی و اجتماعی نیست؟ »