کتاب تفسیر موضوعی قرآن کریم از سلسله کتابهای تفسیر موضوعی دانشگاه معارف اسلامی است که به قلم حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی نصیری عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علم و صنعت نگاشته شده است. این کتاب مرهون تجارب ارزشمند نویسنده محترم در زمینه تدریس تفسیر موضوعی قرآن کریم است که دیدگاه کلی قرآن دربارة مسائل مختلف را بر اساس نیازمخاطبان دانشگاهی و سرفصل مصوب به خامه تحریر درآورده است. از این رو برای معرفی بیشتر این کتاب و انتقال تجارب نویسنده محترم به سراغ ایشان رفتیم و مصاحبه ای ترتیب دادیم. اهم مطالب به شرح ذیل تقدیم شما خوانندگان محترم می گردد:
با سلام و خسته نباشید و تشکر از اینکه ما را به حضور پذیرفتید؛ لطفا خودتان را به طور مختصر معرفی نموده و سوابق علمی و پژوهشی تان را بیان فرمایید.
این جانب متولد سال 1344، در سال 1361 وارد حوزه علمیه شدم و همزمان با تحصیل در حوزه، مراحل دانشگاهی تا اخذ دکترا از دانشگاه تهران را طی کردم. بیش از بیست و پنج سال است که به کار تدریس و تحقیق اشتغال دارم. در حال حاضر با رتبه استاد تمامی عضو هیات علمی گروه معارف دانشگاه علم و صنعت ایران هستم و افزون بر مدیریت موسسه معارف وحی و خرد، به تدریس خارج فقه و اصول مشغولم. به لطف الهی تاکنون توفیق انتشار 35 عنوان کتاب و 180 مقاله علمی را داشتم. عموم کتاب ها به عنوان متن درسی در حوزه و دانشگاه مورد استفاده قرار دارند.
دوستان جهت تماس و آشنایی تفصیلی با فعالیت های این ناچیز می توانند به سایت موسسه به آدرس www.maref.ir یا آدرس تلگرامی @Maref_ir مراجعه نمایند.
رویکرد شما در تألیف کتاب تفسیر موضوعی قرآن کریم چیست؟ این رویکرد را تبیین بفرمایید.
دو رویکرد در تدوین کتاب مطمح نظر بود:
یک. حفظ هویت آموزشی کتاب. بر این اساس تقریباً همه اصول مورد نظر در این زمینه از نظر پیش بینی 12 فصل به تناسب نصاب قابل قبول تشکیل کلاس ها، اهداف فصل، گزیده، پرسش، پژوهش و معرفی آثار بیشتر در سراسر کتاب رعایت شده است.
دو. تحفظ بر صبغه قرآنی بودن. با توجه به عنوان کتاب و ضرورت معرفی عمیق قرآن به دانشجویان تلاش کردم که مباحث کتاب با آیات قرآن اشراب شود و در کنار آیات با ارایه نکات استنتاجی از آیات، دانشجویان با مفاهیم و چگونگی فهم آیات آشنا شوند.
شناخت و استخراج آیات مطرح شده در کتاب بر اساس چه معیاری بوده و روش صحیح اصطیاد چنین آیاتی چیست؟
با توجه به نارسایی مراجعه به معاجم واژگانی و معاجم موضوعی، بهترین راه برای استخراج آیات مراجعه مستقیم به آیات و برخورداری از پیشینه آشنایی با مفاهیم و مدالیل این کتاب آسمانی است که ما نیز در استخراج آیات از این روش بهره جستیم.
شما کتاب را در 12 فصل تنظیم نموده اید؛ با چه هندسه ای به چنین نظام واره ای از آیات دست یافته اید؟
در بخش نخست که به شناختنامه قرآن اختصاص دارد، طی چهار فصل شناخت عمومی، شناخت ماهیتی، شناخت تاریخی و شناخت مقایسهای قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم بخشی از معارف اعتقادی قرآن در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: خداشناسی، پیامبر شناسی و معاد شناسی. بخش سوم به بررسی معارف اخلاقی قرآن اختصاص یافته و در آن طی سه فصل سه مبحث مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: شرایط تحقق رستگاری، پایبندی به رفتار عادلانه و محسنانه و پایبندی به شریعت در کنار دینباوری. در بخش چهارم که ناظر به معارف اجتماعی و علمی قرآن است، دو مبحث حقوق انسان از منظر قرآن و نگاهی به آموزههای علمی قرآن بازتاب یافته است.
پرداختن به مسأله شناخت مقایسه ای قرآن چه ضرورتی دارد؟ آیا با اختصاص یک فصل به آن، بحث ناقص نمی ماند؟
چنان که در این فصل آوردم قرآن بارها از طریق مقایسه به تفهیم مرادت خود پرداخته است؛ نظیر آیه «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ» (رعد، 16). از سویی دیگر کتاب مقدس در میان کتب آسمانی مورد ادعا، مهم ترین و معتبرترین کتاب شناخته میشود. ما در این فصل در کنار بررسی تطبیقی ماهیت قرآن و کتاب مقدس، مساله آفرینش انسان را از منظر دو کتاب مورد بررسی قرار داده و برتری کامل قرآن را به اثبات رساندیم.
تجربه مکرر تدریس نشان داد که دانشجویان به این بحث علاقه وافری از خود نشان می دهند.
آیا پایبندی به رفتار عادلانه و محسنانه یا پایبندی به شریعت در کنار دین باوری (که در فصل 9 و 10 کتاب مطرح شده اند) جزء شرایط تحقق رستگاری (که در فصل 8 مطرح شده) نیست؟ علت جدا آوردن آن دو فصل چیست؟
می توان چنین نظری نیز داشت، اما علت اصلی تفکیک میان این دو بحث، شایع بودن آسیب اباحه گری در میان دین داران از یک سو و گستردگی مباحث آن از سوی دیگر بوده است.
نظر شما درباره اعتبار سنجی مرجعیت قرآن در علم چیست؟
در این که قرآن به تناسب ورود به هر مبحثی نقش مرجعیت علمی در آن بحث دارد، جای تردیدی وجود ندارد، اما مشکل اصلی در مباحث علمی قرآن آن است که مسلمانان تاکنون در این مبحث منفعلانه عمل کرده اند و عموماً پس از کشف یک راز علمی به سراغ قرآن آمده و مدعی انطباق قرآن با آن آموزه علمی می شوند.
با توجه به اهتمام دانشگاه معارف اسلامی بر به روز بودن کتاب های درسی و تناسب آن با نیاز مخاطبان دانشگاهی به نظر شما این کتاب چقدر در این امر موفق بوده است؟
در حال حاضر بهترین کتاب تفسیر موضوعی قرآن کتابی است که به صورت گروهی نوشته شده و چهار مقاله آخر آن به خامه این ناچیز است. اما این کتاب از نظر هندسه روشمند مباحث و تفاوت قلم نویسندگان با اشکالاتی روبرو است از این جهت با آشنایی با کاستی های کتب موجود و با توجه به تجربه قریب به 15 سال تجربه تدریس تلاش کردم که کتاب را از نظر سیر و سامانه مباحث و به ویژه محتوا ناظر به اوضاع و احوال دانشگاهیان تنظیم نمایم. از این جهت عموم مباحث کتاب ناظر به نیازها و شبهات جاری در زمینه قرآن است؛ نظیر شبهه انتساب قرآن به کلام نبوی، شبهه قصاص و ارتداد که در این کتاب پاسخ آنها آمده است.
پیشنهادهای شما برای اساتیدی که میخواهند این کتاب را تدریس نمایند چیست؟ و آیا به نظر شما برگزاری کارگاه های روش تدریس برای کتاب های تفسیر موضوعی به ویژه کتاب حاضر لازم است؟
گستردگی دانش اساتید در باره مباحث کتاب و آشنایی با شبهات نوپدید دیگر، در تدریس موفق تر کتاب موثر است.
در این جا چند راهکار اجرایی را توصیه می کنم:
به تناسب فصول کتاب استاد می تواند کتب مرتبط با آن را در کلاس همراه داشته و برای تقویت مباحث خود بهره گیرد. به عنوان نمونه همراه داشتن کتاب مقدس در تدریس فصل «شناخت مقایسه ای قرآن» مفید است.
استفاده از پاورپوینت و نیز بهره جستن از کلیپ های متناسب با مباحث کتاب بسیار مفید و موثر است؛ نظیر کلیپ های مربوط به آموزه های علمی قرآن.
اختصاص بخشی از کتاب به تلاوت موضوعی آیات توسط دانشجویان.
ارایه کنفرانس های علمی با بهره جستن از موضوعات پژوهشی پیشنهادی در پایان هر فصل.
و حرف آخر؟
دست قضاء الهی برای این ناچیز آن چنان مقدر فرمود که در کنار تدوین آثار متعدد تخصصی که عموم آنها در مقاطع مختلف تحصیلی از کارشناسی تا دکترا در مراکز حوزوی و دانشگاهی تدریس می شوند، بخش قابل توجهی از عمر خود را در گروه معارف خدمت گزاری داشته باشم. حاصل این همراهی تدوین سه کتاب است:
تفسیر موضوعی قرآن؛ کتاب حاضر که اینک در اختیار اساتید و دانشجویان قرار می گیرد.
تفسیر موضوعی نهج البلاغه که از سوی نشر معارف در دست انتشار است.
درسنامه اخلاق اسلامی؛ توسط انتشارات وحی و خرد وابسته به موسسه معارف وحی و خرد انتشار یافته و ویراست دوم آن به زودی منتشر خواهد شد.
از خداوند فیض گستر به خاطر این توفیق سپاس گزارم و از همه اساتید مکرم انتظار دارم که ضمن اعلام نقطه نظرات اصلاحی، این ناچیز را از دعای خیر خود بهره مند سازند.
با سپاس از این که همواره دروس معارف و دانشگاه معارف اسلامی را مورد لطف و عنایت قرار می دهید. آرزوی توفیقات روز افزون را برای شما استاد گرانقدر داریم.
موفق باشید.
علی نصیری
22/10/95
@Maref_ir