کتاب جدید استاد علی نصیری با عنوان «شرح گزیده روایات کافی «متن درس حدیث خوانی» در مراحل نهایی آماده سازی برای انتشار را می گذراند.
در مقدمه این کتاب چنین آمده است:
قال رسول الله (ص): «تَذَاكَرُوا وتَلَاقَوْا وتَحَدَّثُوا فَإِنَّ الْحَدِيثَ جِلَاءٌ لِلْقُلُوبِ إِنَّ الْقُلُوبَ لَتَرِينُ كَمَا يَرِينُ السَّيْفُ جِلَاؤُهَا الْحَدِيثُ»[1]
احادیث را پس از قرآن باید دومین منبع دینشناخت دانست که میتوان گزارهها و آموزههای دینی را از آنها استخراج کرد و با تکیه به آنها از جامعیت و جاودانگی اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی دفاع نمود.
نقش احادیث در این زمینه تا بدان پایه است که گاه از آن به عنوان مادر علوم اسلامی یاد میشود که در آغاز علومی همچون تفسیر، کلام، فقه، تاریخ و سیره را در دامن خود جای داد و پروراند؛ چنان که پس از استقلال این علوم از حدیث، هم چنان وابستگی و نیاز آنها به احادیث پابرجا مانده است؛ زیرا کدام مفسر، متکلم، فقیه و مورخی است که در مباحث خود به احادیث نیاز نداشته باشد؟! بر این پایه است که رسول اکرم (ص) در آخرین خطبه خود در حجة الوداع از قرآن و اهل بیت؛ یا همان حاملان سنت، به عنوان دو میراث گرانسنگ خود یاد فرمود.
از سویی دیگر، بهرغم آن که میراث روایی شیعه در طول تاریخ خود با أنواع آسیبها؛ همچون آتش سوزی و مفقود شدن آثار روبرو شد، خوشبختانه بخش قابل توجهی از این میراث در قالب جوامع اولیه و ثانویه در اختیار ما قرار دارد.
در میان میراث برجای مانده حدیثی، کتاب «کافی شریف» اثر ثقة الإسلام کلینی (ره) از جایگاه بسیار رفیعی برخوردار است که مکانت مولف، قدمت و تدوین کتاب در عصر غیبت صغرا، جامعیت نسبی نسبت به روایات اعتقادی، اخلاقی و فقهی و استواری روایاتِ گردآوری شده در آن را میتوان از جمله عواملی برشمرد که به آن این مکانت را بخشیده است.
از دیگر سو، باید سوگمندانه اذعان کرد که بهرغم جایگاه و نقشِ تاثیرگذار روایات در همه علوم اسلامی و نیز در فرآیند اجتهاد، حدیث و علوم حدیث آن چنان که شایسته و بایسته آن هست، در برنامه درسی و آموزشی حوزههای علمیه راه نیافت و بسیاری از طلاب و فاضلان حوزه پس از گذار سالیان متمادیِ تحصیل، با متون اصلی روایات و معارف اهل بیت (ع) آشنایی لازم پیدا نمیکنند.
خوشبختانه به برکت انقلاب اسلامی در روزگار ما رویکرد به حدیث و مطالعات حدیثی روح و جان تازهای پیدا کرده است که از جمله نشانههای آن گنجاندن چهار عنوان دروس حدیثی در برنامه جدید حوزههای علمیه در سطح یک به همت ستودنیِ شورای عالی حوزه است که دو واحد آن به «حدیث خوانی» اختصاص یافته و مقرر شده است تا گزیدهای از روایات کافی مورد بحث و گفتگو قرار گیرد.[2]
نگارنده که با فضل و عنایت بیپایان حق، در قریب به دو دهه گذشته توفیق تدوین آثاری در زمینه علوم حدیث؛ از جمله کتاب «آشنایی با علوم حدیث»؛ (کتاب درسی پایه ششم حوزه)، را یافت، به پیشنهاد معاونت محترم آموزش حوزه، در کنار تنظیم سرفصلهای این دروس، با توجه به تاکید به بازخوانی روایات اخلاقی کافی شریف، سرفصل این درس را جهت تصویب در شورای گسترش حوزه تنظیم نمود.
این درس یک سال است که در حوزه علمیه قم به اجرا گذاشته شده و شماری از طلاب و فاضلان حوزه به بازخوانی روایات کافی روی آوردند. آن چه در این بین جای خالی آن إحساس میشد، متن درسی مناسب بود که به لطف الهی توفیق انجام آن در این کتاب فراهم آمد.
نکاتی در باره این کتاب
نکته اول: در این کتاب بر أساس سرفصل مصوب که ناظر به احادیث اخلاقی است، افزون بر معرفی کافی شریف، سی و دو روایت گزینش شده و در چهارده فصل؛ متناسب با هفتههای ارایه این درس در طول سال، به شرح ذیل مورد بررسی قرار گرفتهاند:
فصل اول: شناختنامه کافی شریف؛ فصل دوم: برکات حدیث خوانی؛ فصل سوم: جایگاه علم آموزی؛ فصل چهارم: ضرورت رعایت حرمت علم و حریم عالم؛ فصل پنجم: جایگاه عزت و کرامت نفس؛ فصل ششم: جایگاه ایمان و یقین؛ فصل هفتم: جایگاه عمل صالح در کنار ایمان؛ فصل هشتم: جایگاه اعمال صالح؛ فصل نهم: جایگاه نماز؛ فصل دهم: جایگاه دعا و تلاوت قرآن؛ فصل یازدهم: دنیاگریزی، پیامدهای گناه و ضرورت توبه؛ فصل دوازدهم: جایگاه اخلاق نیکو؛ فصل سیزدهم: جایگاه انصاف و حلم؛ فصل چهادهم: جایگاه احسان و مهرورزی.
نکته دوم: چنان که از محورهای فصول میتوان دریافت، مباحث کتاب شش عرصه از مباحث و به ویژه مباحث اخلاقی را مورد توجه قرار داده است:
معرفی کافی شریف؛ در فصل نخست به اختصار زیستنامه ثقة الإسلام کلینی و جایگاه کتاب کافی مورد بررسی قرار گرفته است.
جایگاه مطالعات حدیثی؛ بررسی دو روایت برتری عالمِ حدیث شناس بر هزار عابد و نقش احادیث در رشد و نجات، ناظر به این امر است.
اخلاق علم آموزی؛ بازخوانی روایاتی در زمینه گسترده شدن بال فرشتگان برای طالبان علم، تضمین روزی طالبان علم از سوی خداوند و ضرورت رعایت حقوق استاد به این منظور دنبال شده است.
اخلاق فردی؛ فصل پنجم کتاب که در آن روایاتی در باره عزت و شادمانی مؤمن مورد بررسی قرار گرفته، ناظر به اخلاق فردی است.
اخلاق بندگی؛ بدین منظور روایاتی در زمینه جایگاه یقین، دعا، صبر، توکل، نماز و تلاوت قرآن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
اخلاق اجتماعی؛ بررسی روایاتی در زمینه خُلق نیکو، خوش رویی، حلم، انصاف، احسان و حقوق برادران دینی در عرصه اخلاق اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است.
نکته سوم: با توجه به مقتضیات فقه الحدیث، در شرح و تفسیر روایات، چهار محور ذیل مورد توجه قرار گرفته است:
ترجمه؛ در این بخش ترجمه رسایی از روایات ارایه شده است.
بررسی سندی؛ نگاهی اجمالی به طرق مختلف روایات، وضعیت سندی روایت از نظر اتصال، ارسال و اعلام میزان اعتبار هر روایت از جمله نکات مطمح نظر در این محور است.
بررسی متنی؛ در بررسی متنی که مهمترین بخش کتاب است، نکات ذیل مورد توجه قرار گرفته است:
یک: واژههای دشوار هر روایت با واکاوی آراء واژه شناسان و با کمک سایر قرائن مورد بررسی قرار گرفته است.
دو: مدالیل و مفاهیم هر روایت با روش تقطیع محتوایی مورد واکاوی قرار گرفته و تلاش شده در حد توان، تمام مدالیل مطابقی، تضمنی و التزامی روایات مورد توجه قرار گیرد.
سه: در عموم موارد دیدگاه سایر شارحان حدیث و عمدتاً دیدگاههای فیض کاشانی در وافی و ملاصالح مازندرانی در شرح أصول الکافی مورد بررسی قرار گرفته است.
چهار: در بررسی هر روایت، سایر آیات و روایات همسو و همصدا که میتوانست به فهم جامعتر از روایت کمک رساند، مورد بازخوانی قرار گرفت.
در پایان بررسی عموم روایات، مباحثی با هدف نشان دادن نظرگاه جامع دین در باره موضوع روایت بازتاب یافته است؛ مباحثی همچون جایگاه مطالعات حدیثی، جایگاه نماز، اباحه گری آفت دین داری و جایگاه حلم از این جمله هستند.
نکته چهارم: به منظور تسهیل در تنظیم فهرست مباحث کتاب و نیز تدریس روشمند آن، برای هر یک از روایات متناسب با محتوای آنها، عنوانی برگزیده شده است.
در پایان از خداوند فیض گستر به خاطر توفیق تدوین این کتاب سپاس گزارم و امیدوارم مباحث این کتاب به آگاهی عمیقتر ما با معارف اهل بیت (ع) و در پی آن به صفای باطن و نیل به کمال و سعادت جاودانه بیانجامد.
بمنه و کرمه
علی نصیری
موسسه معارف وحی و خرد
2./6/1395
[1] . کافی، ج 1، ص 41 «باب بذل العلم».
[2] . چهار عنوان دروس حدیثی که برای آنها هشت واحد درسی در نظر گرفته شده است، عبارتند از: 1. علوم حدیث؛ 2. حدیث خوانی (کافی)؛ 3. نهج البلاغه؛ 4. صحیفه سجادیه.