آفریده شدن حواء از استخوان دنده آدم در برخی از روایات ناسره انعکاس یافته و این امر زمینه نکوهش زنان را فراهم آورده است . به این معنا که گفته می شود چون زنان در اصل آفرینش خود از دنده چپ آفریده شده اند ، بنا بر این ناراستی و نادرستی در صفات و رفتار آنان را نباید دور از انتظار دانست !
این امر در ادبیات ما نیز منعکس شده است . چنان که جامی می گوید :
زن از پهلوی چپ شد آفریده کس از چپ راستی هرگز ندیده
نظامی اين گونه می گويد :
زن از پهلوی چپ گويند برخاست نيايد هرگز از چپ راستی راست
بازکاوی ریشه راهیافت این دست از احادیث در میراث روایی ، نشان می دهد که این مدعای ناصواب نخست در تورات منعکس شده و از طریق یهود در میان مسلمانان رواج پیدا کرده است . بر این اساس ، در سِفر تكوين در لابلاى داستان آفرينش آدم مى خوانيم :
« ويكى از دنده هايش را گرفت و گوشت در جايش پر كرد . و خداوند آن دنده را كه از آدم گرفته بود زنى بنا كرد و وى را به نزد آدم آورد . و آدم گفت : همانا اين است استخوانى از استخوان هايم و گوشتى از گوشتم از اين سبب نساء ناميده شود زيرا كه از انسان گرفته شد .»
باری ، ریشه این دست از نگاه های ستم آلود به زنان ، برخی از روایات مجعول است که منبع آنها را باید اسرائیلیات و روایات برساخته از سوی یهود دانست که در منابع اسلامی راه یافته است .
به عنوان نمونه سهره بالاى منبر در شهر بصره گفت که از رسول خدا (ص) شنيدم كه فرمود :
« ان المرأة خلقت من ضلع و انك ان ترد اقامة الضلع تكسرها فدارها تعش بها . زن از استخوان آفريده شده است و تو اگر بخواهى آن را راست كنى خواهى شكست ، پس براى داشتن زندگى خويش با او همزيستى نما .»
در روایت دیگر در این باره چنین آمده است :
« إن المرأة خلقت من ضلع الرجل، فإن أردت تقويمها كسرتها و ان تركت انتفعت بها و استقامت . زن از استخوان پهلوى مرد آفريده شده است و اگر بخواهى راستش كنى آن را خواهى شكست و اگر رهايش سازى از آن بهره مند خواهى شد و در اين صورت زن به راستى خواهد گراييد.»
از سویی دیگر ، می دانیم که استخوان دنده حداقل دو ويژگى دارد : نخست آن كه غالباً كج است . و ديگر آن كه بسيار محكم و غير قابل انعطاف است ، به گونه اى كه راست كردن آن برابر با شكستن آن است . حال در اين روايت زن به چنين استخوانى تشبيه شده است . مفهوم این سخن آن است زن موجودى است كژمدار و داراى اخلاقى سوء كه هرگز راستى را برنمى تابد و چنان در كژى و ناراستى خود انعطاف ناپذير است كه اصلاح آن برابر با نابود كردن او است !
حال بايد پرسيد اگر جنس زنان چنين است پس زنان بزرگ و نام آورى همچون فاطمه و مريم چه جايگاهى خواهند داشت ؟ آيا اعلان شخصيت زن بسان استخوانى كه امكان تحول و تغيير ندارد به معناى جبر اخلاقى و جبلى بودن صفات نيست ؟
اين در حالى است كه قرآن براى زن آفرينش برابر با انسان قايل شده و مرد و زن را آفريده شده از يك گوهر واحد مى داند .
آیت الله جوادى آملى در این باره مى نويسد : «مقصود از نفس واحدة همان حقيقت واحده و گوهر واحد است . يعنى مبدأ قابلى همه شما انسان ها يك حقيقت است و در اين امر هيچ فرقى بين زن و مرد نيست . . . تمام زن ها از لحاظ گوهر هستى و اصل مبدأ قابلى همتاى مردان اند و خلقت هيچ زنى جدا از خلقت مرد نيست .»
از سویی دیگر ، اهل بیت (ع) خود به نقد این دست از روایات روایت پرداخته و آنها را مردود اعلام کرده اند . چنان که زرارة بن اعين مى گويد : از امام صادق (ع) درباره آفرينش حوّا سؤال شد و به امام گفته شد :
« گروهى از مردم عصر ما مى گويند : خداوند حوّاء را از آخرين استخوان پهلوى چپ آدم آفريد . امام فرمود : خداوند از اين گفتار منزه و مبرّا است . چه كسى اين سخن را مى گويد ؟ آيا خداوند متعال نمى توانست براى آدم همسرى بدون استفاده از استخوان پهلويش بيافريند ، تا راهى براى طعنه كسى هموار نشود كه بگويد وقتى حوّا از استخوان آدم باشد ، پس نكاح آدم در حقيقت نكاح با خود بوده است ؟! چه شده است اينان را ! خداوند ميان ما و ايشان داورى كند».
آنگاه امام (ع) توضيح مى دهد كه خداوند پس از سجده فرشتگان بر آدم بر او خواب را مسلط ساخت و در اين هنگام حوّا را آفريد .