این روزها در برخی از سایت ها و در فضای مجازی و گویا در سرآغاز یک مجموعه نمایشی که در حال پخش از تلویزیون است، این جمله زیاد به چشم می خورد:
«نامه ای که نخوانده ایم یا به آن عمل نمی کنیم؛ برخورد مدیران بامردم/ اگر شب کسی را در حال گناه دیدی، فردا به آن چشم نگاهش نکن، شاید سحر توبه کرده و تو نمی دانی.»
در عموم مواردی که این جمله به عنوان گفتار حضرت امیر (ع) ذکر شده است، ادعا شده که بخشی از مضمون نامه آن حضرت به مالک اشتر است.
در حالی که ما هر چه فحص کردیم، چنین جمله ای در آن یافت نشد.
البته سخنی نظیر آن در این نامه آمده است:
فَإِنَّ فِي النَّاسِ عُيُوباً الْوَالِي أَحَقُّ مَنْ سَتَرَهَا فَلَا تَكْشِفَنَّ عَمَّا غَابَ عَنْكَ مِنْهَا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ تَطْهِيرُ مَا ظَهَرَ لَكَ وَ اللَّهُ يَحْكُمُ عَلَى مَا غَابَ عَنْكَ فَاسْتُرِ الْعَوْرَةَ مَا اسْتَطَعْتَ يَسْتُرِ اللَّهُ مِنْكَ مَا تُحِبُّ سَتْرَهُ مِنْ رَعِيَّتِكَ
پیام این جمله ضرورت پنهان داشتن عیوب مردم از سوی حاکم است.
آن مقدار که ما در سایر منابع حدیثی فریقین نیز جستجو کردیم، حدیثی به این مضمون یافت نشد.
البته روایاتی دیگر وجود دارد که در آنها به حسن ظن نسبت به مؤمنان دعوت شده است.
چند نمونه به قرار ذیل است:
پيامبر گرامي اسلام (ص): اِنّ اللهَ تَعالي حَرَّمَ مِنَ المُسلِمِ دَمَهُ وَ مالَهُ وَ أَن يُظَنَّ بِهِ ظَنَّ السَّوءِ؛ خداوند متعال، تعرض به جان و مال مسلمان و سؤظن و گمان بد بردن به او را حرام فرموده است. (بحار، ج ۷۵، ص ۲۰۱)
امام صادق (ع): أَحسِنوا ظنُونَكُم بِاِخوانِكُم تَغَتَنِموا بِها صَفاءَ القَلبِ وَ نَقاءَالطَّبعِ؛ در حق برادران خود حسن‌ظن داشته باشيد که براي شما صفاي دل و پاکيزه‌طبعي به دنبال خواهد داشت. (بحار، ج ۵، ص ۱۹۶)
حضرت امیر (ع): لايَغلِبَنَّ عَلَيك سُؤُالظَّنِّ فاِنَّهُ لايَدَعُ بَينَك وَ بَينَ خَليلٍ صُلحاً؛ هيچ‌وقت به سؤظن و بدگماني گرفتار مشو و الّا با هيچ دوست و رفيقي جاي آشتي برايت نخواهد گذاشت! (تحف‌العقول، ص ۷۷)
امام صادق (ع): لاتَطلُبَنَّ بِكَلِمَةٍ خَرجَتْ مِنَ أخيكَ سُؤاً و اَنتَ تَجِدُلَها في‌الخَيرِمَحمِلاً؛ سخن برادرت را مادامي که حمل بر خيرخواهي تواني کرد هيچگاه آن را بر بدبيني و غرض‌ورزي حمل مکن. (بحار، ج ۷۸، ص ۲۵۱)
امام موسي‌بن جعفر(ع): كَذِّبْ سَمعَكَ و بَصَرَكَ عَن أخيكَ، فَاِنْ شَهِدَ عِندَكَ خَمسونَ قَسامةً وَ قال لَكَ قَولاً فَصَدِّقهُ وَ كَذِّبهُم!؛ چشم و گوش خود را نسبت به برادر ديني‌ات تكذيب كن آنچنان كه اگر پنجاه نفر دربارة او حرفي زدند و او خلاف آنها را گفت تو حرف او را قبول كن و ديگران را تكذيب نما! (به او كمال خوش‌بيني داشته باش) (سفينه، ج ۲، ص ۱۱۱)
چنان که پیداست مضمون همه روایات پیشگفته، داشتن خوش گمانی در باره برداران دینی است.
از این روایات لزوم خوش گمانی در باره همه افراد؛ هر چند اگر سابقه گناه و پلشتی داشته باشند، استفاده نمی شود.
از سویی دیگر، باید توجه داشت که عموم عالمان اهل سنت با همین استدلال که چه بسا ممکن است گناهکاران پس از گناه توبه کرده باشند، حتی حاضر شده اند، جنایت یزید بن معاویه که طبق روایات بزرگی و زشتی آن بر سراسر هستی سنگینی می کند، را توجیه کنند و بگویند شاید او توبه کرده باشد!
بنابر این، نه بدگمانی نسبت به مومنان رواست و نه خوش گمانی نسبت به گناهکاران!
البته اگر انسان به گناهکاری که دچار اسغراق در گناه نشده است، به چشم توبه نگاه کند، امر ستوده ای است.
این که نباید به گناهکاران به چشم ماندگاری در گناه نگریست و احتمال توبه در باره آنان بدهیم، سخن خوبی است، اما نباید به حد خوش بینی های جاهلانه و غافلانه برسد؛ به حدی که حتی خود آن گناهکاران در دل خود از سادگی ما بخندند!
نظیر آن عالم ساده دلی که گفته بود اگر فلانی شب سرقت کرد؛ پس کی موفق به خواندن نماز شب شد!
@dr_alinasiri
www.maref.ir
https://t.me/joinchat/AAAAAEHY4kka_o03mgnGIA